XC İÇİN İPUÇLARI

Yazan : Hasan GÜNHER
26/11/2004

Her xc uçuşundan önce bu yazılanları okuyup tekrardan hatırlamalı, uçuş sırasında anlamlandırmalısınız, tecrübeniz arttıkça hava olaylarını, termiği, kanadın, firen ipleri ve kolonlar ile size ilettiği bilgileri çok daha iyi anlayacaksınız.

Malzeme;

- uçtuğunuz malzemeye güvenmeli ve sevmelisiniz, (sevmek burada çok önemli, paraşütünüzün kız mı, erkek mi olduğunu bilmeli, ona göre hitap etmeli ve hiçbir zaman zıt gitmemelisiniz )
- imkanınız varsa aynı paraşütle uçmalı, ve paraşüte alışkın olmalınız.
- yedeğinizi kontrol etmiş, hız çubuğunuzu takmış ve kontrol etmiş olmalısınız.
- vario nuzun olması çok önemlidir, vario olmadan xc uçuşundan çok fazla bir şey öğrenemezsiniz, termiğin merkezi, bastırıcının şiddeti, gibi bilgileri vario sayesinde öğrenip, paraşütünüzü daha etkin kullanabilirsiniz.
- gps ile uçmak ta oldukça faydalı ve zevklidir, özellikle rüzgar yönü ve uçuş hızınızı bilmeniz termiğin yükselme doğrultusunu ve hedeflediğiniz noktaya gidiş hızını bilmek açısından önemlidir. Tabi birde bulunduğunuz yer…
- telsiz de bulunması gereken bir diğer önemli araçtır, grup halinde uçuyorsanız ve beraber termik arıyorsanız haberleşmek için telsiz kullanmalısınız, telsiziniz yanında mutlaka cep telefonunuz da olmalıdır, indikten sonra bilgi vermek ve geri dönüşte yardımcı olacaktır.
- giyim de çok önemlidir yaz aylarında kavurucu sıcakların olduğu ortamlarda bile xc uçmayı düşünüyorsanız mutlaka sıkı giyinmeli, eldiven kullanmalısınız.
- yiyeceklerinize ve uyku düzenine dikkat etmelisiniz, xc için gidilen faaliyetlerde geç saatlere kadar oturup alkol almaktan uzak durmalısınız, uçuştan önce enerji verici yiyecekler yemeli yeteri kadar su almalısınız, su tüketiminde aşırıya gitmemelisiniz, havada tuvaletinizin gelmesi bütün uçuş zevkinizin içine edeceği gibi uçuşa konsantre olmanızı da olumsuz etkiler.
- harnesiniz ayarlı olmalı ve uçuş sırasında vario, gps, telsiz gibi malzemeleri rahat görüp kullanabilir durumda olmalısınız.

Pilot;

- pilotun tecrübesi çok önemlidir, teorik bilgisi sağlam olmalı ve acil durunlar eğitimini almış, aktif pilotajı yeterli olmalıdır, uçuş sırasında (limit dahilindeki havalarda) paraşütte meydana gelecek acillerden (özellikle asimetrik kapanma) kısa sürede çıkabileceğinden emin olmalı bununla ilgili bir endişesi, rahatsızlığı olmamalıdır, yani uçuşta kafası rahat olmalıdır. Bu uçuş performansını çok etkiler korktuğunuz ve endişeli uçtuğunuz bir havada termiklere ve hedefinize konsantre olamazsınız.
- tecrübeli pilotlarla bilgi alış verişinde bulunmalı, onların tecrübelerinden faydalanmalı ve verecekleri ipuçlarını anlayıp uçuşlarda uygulamalıdır.
- xc sabır ister, aceleci olmamalı bulduğunuz termiği en iyi şekilde değerlendirmelisiniz.
- pilot psikolojik olarak ta rahat olmalı uçuş sırasında başka şeyleri düşünmemelidir.


Kalkış;

- pencere açıldıktan sonra ne zaman kalkış yapacağınıza iyi karar vermelisiniz, (özellikle zaman sizin için önemliyse), rüzgarın yön ve şiddetindeki değişiklikleri, varsa diğer streamerleri gözlemlemeli, özellikle sizden önce kalkan pilotların uçuşlarını izlemelisiniz.
- yeryüzü şekillerine, bulut oluşumuna, haritaya bakarak önceden rota belirlemelisiniz.
- havalandığınızda sizinle beraber havalanmış olan ve sizden daha tecrübeli olduğuna inandığınız pilotları hava trafik kurallarına uyarak takip edebilirsiniz,
- eğer kalkış pisti yüksekte değilse havalandıktan sonra yamaçtan kopmalısınız, yani takeoff un birkaç yüz metre yükseğine çıkmalısınız ki bir sonraki termiği aramak için vaktiniz olsun.
- uçuş sırasında yamaçtan koparken yada yavaş da olsa yükselirken diğer pilotları ve bulut oluşumlarını gözlemlemelisiniz. Böylece ne zaman uzayacağınıza daha sağlıklı karar verebilirsiniz.
- kalkıştan önce şartları kontrol edin. Hava tahmini bariz şekilde yanlış çıkmışsa yanlış tepedesiniz demektir, derhal ayrılıp doğru tepeye gidin. Eğer doğru tepede iseniz hemen malzemenizi hazırlayın ve herşeyi kontrol edin. Hava tutunmaya uygunsa ve tepenin üzerinde inebilecek yer varsa kısa bir uçuş yapın ve herşeyin yolunda olup olmadığını kontrol edin. Bunu daha sonrası için çok büyük psikolojik faydası olur. Daha önce uçtuğunuz için herşeyin yolunda olduğunu biliyor olursunuz. Kalkışta ne kadar fazla oyalanırsanız uçuş için o kadar isteksiz olursunuz, özellikle de kanadınız hala çantasındaysa. Kalkıştan sonra tutunabileceğinizden emin olduğunuz ana kadar koşulların emniyetli olup olmadığını kontrol edin. Bu aşamada, malzemenizi kontrol edin, uçuş planınızı kafanızda netleştirin ve havalanın. Şartların daha iyileşmesini beklemek yeni pilotlar için genelde işe yaramaz. Şartlar daha iyileştiğinde ya rüzgar yada türbülans çok fazla artmış olur. Eğer şartlar emniyetli ise ve insanlar havada tutunabiliyorlarsa havalanın.

Uçuş;

- termik, xc uçuşu, konularında birçok doküman okumuş olabilirsiniz hava çok değişken bir ortamdır, okuduğunuz bilgiler her zaman uçtuğunuz koşullara uygun olmayabilir, termikler zayıf-kuvvetli-geniş-dar-tek-çok merkezli olabilir her biri için farklı uçuş yöntemi kullanırsınız, o günkü havaya göre karar vermeniz gerekir.
- termikler zayıfsa bulduğunuz bir termiği sonuna kadar kullanmalısınız, eğer sertse içinde bulunduğunuz termik zayıfladığında vakit kaybetmeden daha güçlü bir termik arayabilirsiniz. Tabi bunu anlamak için belli bir süre uçmuş ve birkaç termik kullanmış olmalısınız.
- geniş termikler varsa termik içinde gezinerek ve vario ile takip ederek en yüksek kaldırıcının bulunduğu noktada dönmemiz gerekir.
- dar ve set termiklerde kanadı gerektiğinde keskin 360 dönüyormuş gibi yatırmanız gerekebilir.
- çok merkezli termiklerde siz termik dönerken daha kuvvetli bir temik yakınınızda oluşmuş olabilir, bunu kanadın verdiği tepkilerden anlayabilirsiniz.
- termiklerin hangi irtifaya çıkabildikleri de sizin için önemlidir, içinde bulunduğunuz termiğin inversiyona çarpıp kırıldığını mı yoksa sizin o termiği kaybettiğinizi mi anlamak ilk anda zordur fakat aynı irtifada benzer şey oluyorsa termik o irtifada kırılıyor demektir vakit kaybetmeden yeni termikler aramaya başlayın.
- termik kaynaklarını iyi belirlemeye çalışın termiğin kopması muhtemel bölgelerin (rüzgara göre) üstünde termiği arayın, bazı bölgelerde sürekli çalışan termik kaynakları vardır, bunları o bölgenin yerel pilotlarından öğrenebilirsiniz.
- termik bulutun rüzgaraltı, rüzarüstü, güneşli veya gölge tarafında olabilir,
- eğer bulut altında termiğe girmiş dönüyorsanız ne zaman duracağınızı iyi bilmelisiniz, bulutun içine kesinlikle girmemelisiniz, süzülüşe geçtiğinizde bulutun altından çıkana kadar yükselmeye devam edeceğinizi bilerek ona göre hareket etmelisiniz.
- büyük ve altı kararmış bulutlardan uzak durun, havada bulutun büyüklüğünü anlamanız güçleşir bunun için bulutun gölgesine bakabilirsiniz.
- bir sonraki gideceğiniz bulut aktif mi yoksa ölmek üzere mi, ya da etrafta yeni bulutlar mı oluşuyor bunları gözlemlemelisiniz, acele etmeyip altında bulunduğunuz bulutta bekleyip oluşan kaybolan bulutları anlamaya çalışın. Gurup halinde uçuyorsanız sabırsız davranıp emin olmadan diğer buluta yönelmeyin, gidenlere bakıp kesin bir şekilde uçmak sizi daha uzaklara götürür.
- buluttan buluta geçişlerde genellikle -4, -5 lik bastırıcılarla karşılaşabilirsiniz, bu süreyi çabuk atlatmak için speed kullanın. Bunun haricinde de uçuşlarınızda speed kullanmaya alışın.
- xc uçuşunda inmeniz muhtemel yerleri uçarken değerlendirmelisiniz. İndikten sonra geri döneceğinizi unutmadan yerleşim yerleri veya işlek olabilecek yol yakınlarına inmek sizin yararınıza olacaktır.
- Bir termiğe ulaşmadan önce bile, düşünsel olarak onu merkezleyip çabuk yükseleceğiniz bir resim yaratabilirsiniz. Tipik olarak bir kümülüse yükselme umuduyla yaklaşırsınız. O günkü tecrübelerinizi özümseyerek termiğin buluta göre ne yönde olduğu tahmin edip şansınızı arttırabilirsiniz. Bazı günlerde, termikler rastgele oluşur, ama güvenebilecekleriniz de vardır. Örneğin, güçlü bir rüzgar ve güneş bulutu aynı yönde besliyorsa, termiğin o yönde olmasını bekleyebilirsiniz.
- Termik olduğunu tahmin ettiğiniz bölgeye girerken frenleri çok yumuşak tutun. Gözlemleyici olmak yerine termiğin bulunduğu yönü hissetmeye tamamen odaklanın. Eğer yeterli güçte olursa kalkan kanada doğru dönün.
Termiğe döndüğünüz zaman 2 şey olabilir: Kaldırıcı sürekliyse sorun yok. Peki kaldırıcı bastırıcıya dönüşürse ne olacak?
Bunun cevabı yükselticinin ne kadar iyi hissedildiğine ve yükselmeye ne kadar ihtiyaç duyduğunuza bağlı. Dönmeye başladığınızda kaldırıcıdan emin olmadıysanız ve ilerdeki bulutlar iyi görünüyorsa, o zaman basitçe dönün ve gidin (yüksekliğiniz varsa). Ancak kaldırıcı düzgün bir his verdiyse ama bastırıcı içinde dönüyorsanız, o zaman büyük ihtimalle yanlış yöne döndünüz. Bu noktada tüm dikkat dağıtıcı şeyleri ve kullanılacak teknikleri unutup aklınızdaki resme başvurun. Mantıken, merkeze en hızlı gidiş sert bir 270°'lik dönüştür. Sonra yeniden merkezi bulun. Bu manevra sizi doğru tarafa dönmüş olsaydınız bulunmanız gereken yere getirir. Böylece tırmanışınızı maksimumlaştırın.
Termiklerde hızlı yükselmenin büyük önemine karşın, serbest uçuşta en çok tartışmaya yol açan konudur. Çoğu insan kendisine reçete gibi bir teknik öğretilmesini ister ve karmaşanın başladığı nokta burasıdır.
- Kanadınızı termiğin içine yerleştirdiğinizde merkezi nasıl bulacak ve yükselişinizi optimize edeceksiniz? Cevap dönüşü sertleştirme tekniğidir: termiğin kesintisiz ittiğini hissettiğinizde veya vario en güçlü kaldırıcıyı işeret ettiğinde, dönüşünüzü daraltmalı ve kanadı termiğin içine gömmelisiniz. Çoğu pilot yeteri kadar sıkı dönmez, ama tabii ki kaldırıcı içinde gittikçe daha sıkı dönüş yaparsanız olay bir spiral dalışla sonuçlanır. Bunu önlemek için, vario zayıf kaldırıcı ya da bastırıcı bildirdiğinde kaldırıcının vurmasını beklemek üzere dönüşünüzü genişletin ve sonraki kaldırıcının içine dalın.
- Dönüşleri sertleştirmek termiğin çekirdeklerinden birinin içinde kalmak için kullanılan tekniktir. Peki tam ters teknik olan dışa açılmann rolü ne? Basitçe, yakınlarda yeni oluşan bir çekirdeğin varlığını düşünüyorsunuz. Peki bu gelen taze havayı nasıl anlayacağız?
Bir çekirdeği merkezlemişken birkaç işaretle karşılaşılabilir: birincisi, ortalama tırmanma oranı düşer, ikinci olarak, termik bir kenarda diğerinden daha güçlü hissedilir. Yeni oluşan çekirdek, içinde bulunduğunuza yandan çarpar, ve yeni havanın dış akımı sizin içinde bulunduğunuz kaldırıcıya zıt kalır. Bazen bu kuşlardan, diğer paraşütçülerden veya yakınlardaki bulut tabanına çekilen sarmaşık filizlerinden anlaşılabilir. Her durumda çözüm basittir: dönüşlerinizi genişletin, birkaç saniye bekleyin, yeni gelen hava içine dönüşlerinizi sertleştirin. Daha sonra yeni kaldırıcının merkezinde dönüşleri sıkılaştırma tekniğiyle kalın.
- Kümülüsün genişliği ile onu besleyen hava arasında güçlü bir ilişki vardır. Örneğin, çok geniş bir bulut kümesine yanaşırken birçok kaldırıcı hava beklemelisiniz ve zaman zaman dönüşlerinizi genişleterek taze havaları yakalamanız gerekebilir.

İdeal xc koşulları;

- Soğuk cephe geçtikten sonraki instabil hava XC için aranan bir havadır. Ancak aşırı gelişme nedeniyle gökyüzünün erken bulutla kaplanması ve termiklerin ölmesi yada yağış gibi sorunlar olabilir. Bu nedenle hava haritalarını kurcalamakta fayda vardır. Normal koşullar altında pek de fazla aramadığımız yüksek basınç işimize yarayabilir. Yüksek basınç (ideal bölgemiz yüksek basınçla alçak basınç arasında), instabil havayı nispeten kontrol altına alarak ideal XC koşullarının oluşumuna yardımcı olabilir. Yüksek basınç inversiyonu alçalttığı için bulut tavanını sınırlandırır. Bu da aşırı gelişmeleri engeller. Yüksekliği fazla olmayan sık kümülüs oluşumu gözlenir.
- soğuk cepheyi gördükten sonra etrafı izlemeye başlayabiliriz. Ertesi gün sabah erken bulut oluşumu olup olmadığı önemlidir. Eğer bulut oluşumu erken başlamışsa çok fazla sevinmeye gerek yok ancak yüksek görüş mesafesi ve çok erken başlamayan bulut oluşumu varsa heyecanlanmaya başlayabiliriz.
- Uçuşta dönmeye karar verdikten sonra yeri unutun ve hava kütlesine göre uçuşa konsantre olun. Dönerken tepeye bakıp durursanız sonunda farkına varmadan fazla ileri çıkar ve termikten dışarıya düşersiniz. Alçakta iken kaldırıcı içerisinde kalmaya ve olabildiğince verimli bir şekilde tırmanmaya konsantre olun. Bunun yanında emniyetiniz ve araziden olan uzaklığınız dışında başka hiç bir şey düşünmeyin.
- Bulut tabanına tırmanışın son üçte birlik kısmında termikler genelde daha yumuşak ve geniş olurlar ve sonra nereye gideceğinizi planlamak için size zaman tanırlar. Kaldırıcıda kalmak için daha az konsantrasyon gerekir, artık etrafı inceleme zamanıdır. Rüzgarlı havada ilk tırmanışta artık pusulayı kullanarak kalkışa göre yönünüzü belirleme zamanıdır. O yön doğrultusunda kalkıştan itibaren bir çizgi çekin. Sonraki bir iki saat boyunca rüzgarla kayış yönünüz, ilk tırmanışınızdaki ile yaklaşık olarak aynı yönde olacaktır, böylece bilirsiniz ki, rüzgar yönünde uçarken büyük ihtimalle o çizgi üzerinde bir yerlerde olacaksınız demektir. Bu haritada yer belirleme işini çok daha kolaylaştırır. İster bir sonraki bulut olsun, ister bir dağ zirvesi gibi başka bir termik kaynağı olsun nereye gideceğinizi seçin ve yönünü belirleyin. Bulut tabanına ulaştığınızda, görüş mesafeniz azalır ve buluttan yanlış yönde ayrılırsanız boşa irtifa kaybetmiş olursunuz.
- yüksekte süzülürken, süzülüşün ilk kısmı stres atmak için fırsattır. Bir sonraki termiğe doğru giderken tek yapmanız gereken bastırıcıda hızlanmak ve kaldırıcıda yavaşlamaktır. Bu yoğun konsantrasyondan sonra kısa bir mola sağlar. Süzülüşteki zamanı yerinizi belirlemek, kuşam ayarlarını düzeltmek, yiyip içmek vs. için harcayın. Uzun bir uçuşta bu tür rahatlama anlarına ihtiyacınız olacaktır. Seçtiğiniz termik kaynağına olan mesafenin yarısını katettiğinizde genelde irtifanızın üçte birini kaybetmiş olursunuz ve artık tekrar av moduna dönme zamanıdır. Gökyüzünde tırmanan diğer kanatları araştırın ve seçtiğiniz bulut çalışmazsa diye, alternatif bulutlar belirlemek için ilerilere bakmaya başlayın. Seçtiğiniz bulutun tam altına doğru uçun ve termik var gibiyse araştırmak için geniş daireler çizin. Bu süzülüşünüzde iyi bir termik bulabilmeniz için en iyi fırsatınızdır. Alçaldıkça şansınız azalır.
- alçakta süzülürken, düz arazi üzerinde bulut tabanı ile yer arasındaki irtifanın üçte ikisini kaybettiğinizde iniş seçeneklerini ve yerdeki kaynakları araştırmaya başlamanız gerekir. Daima en az iki iniş seçeneğine ulaşabilecek konumda olun ve bariz bir termik kaynağı görüyorsanız oraya uçup araştırın. Sadece yirmi dakikada bir çalışan yerdeki bir kaynağını geçip gitmeniz, sadece bir iki dakika alır. Yerde bariz bir kaynak yada tetik noktası varsa oraya uçup inmek zorunda kalana dek aramayı sürdürün. Eğer bariz bir kaynak görmüyorsanız inene kadar süzülüşe devam edin.
- Yalnızca tüm temel şartlar hallolduktan sonra, yarışma hızında uçmak yada GPS vs. gibi şeyleri denkleme dahil edin. Temel şartlar havada kalabilmek ve emniyette kalabilmektir. Ancak düzenli olarak hedefinize ulaşmaya başladıktan sonra, bunu daha çabuk yapmanın yollarını düşünmelisiniz.